Op 19 november 2023, tijdens de buurtborrel in hotel Jakarta, vertelde Tine Wiegman over de verwikkelingen rond de Kop van het Java-eiland. Hieronder haar tekst.

De Kop van het Java-eiland,

de mooiste uitwaaiplek van Amsterdam

Sinds de bebouwing van het Java-eiland zijn er plannen gemaakt voor de Kop van het eiland, een uniek stukje Amsterdam met De Zeeman op de Uitkijk op de punt. Wat moet er gebeuren: volbouwen, open laten, een bijzonder gebouw neerzetten?

Eind vorige eeuw besloot de gemeente de Kop niet overhaast te ontwikkelen. Sjoerd Soeters, die de stedebouw van het Java-eiland ontwierp, had ook een plan gemaakt voor de Kop: 500 woningen in een gebouw van 8 verdiepingen op de noordkant van de Kop, met daar boven op een wandelpromenade met een schitterend uitzicht over Amsterdam. Dat plan verdween al snel in een la.

Rond 2000 verscheen een boekje, na een oproep van de gemeente Amsterdam, met ongeveer 100 plannen voor de Kop. Niet een daarvan is uitgevoerd, hoewel sommige plannen interessant waren.

In 2008 wordt de commissie Kloos in het leven geroepen, een onafhankelijke groep deskundigen die de plannen voor de Kop beoordeelt en daarover adviseert aan het gemeentebestuur. Alleen een spectaculair plan zou bebouwing op de Kop rechtvaardigen. Deze commissie wijst alle plannen af en dat zijn er heel wat. Deze commissie heet dan ook in de wandelgangen de commissie Nee. In 2018 besluit wethouder Van den Burg om voor kwaliteit te gaan: op de Kop komt een park.

In 2018 gaat Hotel Jakarta open, na eerst veel verzet van de buurt tegen de bouw, nu zijn we er blij mee! Er is ook nog een zeer bewogen bijeenkomst over het plan voor een brug over het IJ in het verlengde van de Jan Schaeferbrug, waarvan de oprit op ongeveer 1 hoog langs de huizen van de Tosaristraat en de kamers van het hotel was geprojecteerd.

In 2021 wordt bekend dat de school, de Kleine Kapitein, nu echt weggaat en een groep bewoners start met het maken van een plan voor het park op de Kop. Dat zijn Jip van Leeuwen (van de Buurtsoos), Anja Saris (van de Buurttuin), Tine Wiegman (van het Stadsdorp), Bert Kommerij (trekker van deze groep en zeer deskundig met alle ontwikkelingen op de Kop), Nico Evers (tot voor kort manager van hotel Jakarta), aangevuld met Huub Juurlink, landschapsarchitect, buurtbewoner en later ook Charlotte Riem Visch (ervaring in de Gemeenteraad).

Wat willen we? We willen het karakter behouden, leeg, stoer en ruig maar wel iets meer ontworpen en het achterstallig onderhoud moet worden aangepakt. Dit plan wordt met de buurt besproken en gepubliceerd, onder andere op de website van het stadsdorp. De werkgroep overlegt met het Stadsdeel Oost. In het plan blijft een aantal zaken bestaan, zoals de hondenuitlaatplek en de buurttuin. Er komen bomen en meer groen. Het rommelige wat er nu is (alles wordt er maar neergezet door het Stadsdeel) gaat er van af. Het bewonersplan, en ook alle afgewezen plannen, zijn drie maanden lang te zien geweest in Bakkerij Westers, in hotel Jakarta.

Maar de school gaat maar niet weg en wordt dan ingezet als tijdelijke opvang voor dak- en thuislozen. Dan wordt het 2022, de oorlog in Oekraïne breekt uit en de school wordt opvang voor Oekraïense vluchtelingen. De initiatiefgroep stopt dan even met de plannen en gaat niet met de gemeente praten.

Dan blijkt eind 2022 dat de gemeente zelf wellicht een nieuw plan heeft voor de Kop: de Kop wordt genoemd als een van de negen locaties voor het Slavernijmuseum. Er worden door de stad drie 'kwartiermakers' benoemd die het museum, de locatie, de financiën enzovoorts moeten voorbereiden. De bewonersgroep praat twee keer met de kwartiermakers over de bewonersplannen voor de Kop.

In de loop van 2023 wordt bekend dat er van de negen locaties voor het Slavernijmuseum nog drie over zijn: de Kop, het Marineterrein en een plein in Zuid-Oost. Het is inmiddels zeker dat het Slavernijmuseum in Amsterdam komt en in januari of februari 2024 zal de Gemeenteraad een besluit nemen.

Stadsdeel Oost is duidelijk voorstander van dit museum in haar gebied. Intussen is er ook een 'toezegging' van het Stadsdeel dat de Kop opgeknapt gaat worden, met of zonder Slavernijmuseum. Het Slavernijmuseum komt er op zijn vroegst in 2029.

De bewonersgroep heeft intussen ook plannen gemaakt, wat we met de Kop willen als er geen Slavernijmuseum komt.

Wij wachten nu de ontwikkelingen even af maar blijven alert!

Tine Wiegman

De uitwaaiplek van Amsterdam

Een brede groep van buurtbewoners heeft een idee gemaakt voor de herinrichting van de kop van Java. De initiatiefnemers zijn

- namens stadsdorp Java-eiland Tine Wiegman

- vertegenwoordiging buurttuin Anja Saris

- vertegenwoordiging buurtsoos Jip van Leeuwen

- Nico Evers General manager Hotel Jakarta

- plaatselijke ‘Kop deskundige’ en blogger Bert Kommerij (www.overdekop.wordpress.com )

- buurtbewoner, landschapsarchitect en stedebouwkundige Huub Juurlink. 

In de nieuwe Omgevingsvisie van Amsterdam – waarin het ruimtelijke beleid voor de komende decennia is samengevat – staat de Kop van het Java-eiland als ‘groen-blauwe hotspot’; gemeentelijk jargon voor een bijzondere groene plek aan het water. Dat spoort met het besluit, door het stadsbestuur, dat de Kop een park moet zijn. Dat was ook het advies van de onafhankelijke commissie, die de taak had de plannen te beoordelen, die voor de Kop werden ingediend (commissie Kloos). Veel plannen voor gebouwen; iedereen wil daar wel zitten, al was het maar omdat er goed verdiend kan worden.

Maar het advies was duidelijk: geen gebouw. Op een plek waar ruimte de dominante ervaring is, plaats je niet een gebouw, dat immers die ervaring van ruimte aantast.

Dit, plus het weghalen van de voormalige schoolgebouw van De Kleine Kapitein, plus de deplorabele staat van onderhoud op delen van de Kop, plus het einde van het plan om hier een brug over het IJ te leggen, waren aanleiding voor een groep buurtbewoners om een voorstel voor deze magnifieke open ruimte te maken: een plan voor herinrichting.

Randvoorwaarde was dat het plan past in het gemeentelijk beleid – groen-blauwe hotspot, park, de ruimte op land in relatie tot de ruimte van het water – anders zou het meteen sneuvelen bij de adviescommissie. Het was een eenvoudig plan, dat in een openbare brainstormbijeenkomst in oktober 2021 aan de buurt werd voorgelegd. Er was veel belangstelling, er kwamen veel reacties.

Inmiddels is, op basis van deze reacties, het buurtplan bijgesteld; het is, onder de naam De Uitwaaiplek voor Amsterdam, hier te zien: een boekje dat naast het plan, ook de overwegingen laat zien om het zo eenvoudig te maken, en de reacties die het plan tot dusver heeft opgeroepen.

Wat nu? Het boekje besluit met deze hartekreet.

“Nu is het januari 2022 en weten we niet wat we verder kunnen doen als omwonenden en gepassioneerde liefhebbers van de Kop.

Het enige wat overblijft is volhouden, geduld hebben, een afspraak maken met wethouders, het sturen naar de commissie Kloos, de pers op zoeken, het van de daken schreeuwen, mails versturen aan iedereen die mee heeft gewerkt, hen bedanken, een website starten, een petitie misschien, openstaan voor alle reacties en die verzamelen.

U op de hoogte houden.

Misschien vergeten we nog iets, maar volgens ons was dat het.”

Inmiddels is de afspraak met de wethouder gemaakt: 18 maart 2022.